کد مطلب:50614 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » قرآن

ترتيب قرار گرفتن سوره ها بر چه معياري ميباشد؟ چرا قرآن را به ترتيب نزول آيات و سوره هايش بر پيامبر(ص) اكرم مرتّب ننموده بلكه ترتيب ديگري غير از ترتيب نزول آن را انتخاب نموده اند؟

دربارة ترتيب موجود سوره ها چند نظريّه وجود دارد. يكي از آرا آن است كه ترتيب موجود، اجتهادي است؛ يعني ترتيب موجود توسط صحابه و طبق ذوق و رأي آنها، پس از رحلت نبي مكرم اسلام(ص) بوجود آمد.

در مقابل نظريّه ديگري وجود دارد كه با وجود ادلّه و قرائن، صحيح تر به نظر ميرسد، و آن توقيفي بودن ترتيب موجود ميباشد. به اين معنا كه آيات و سوره ها به گونه اي كه در دست ما است، در عهد رسول خدا(ص) مرتب گشته و در لوح محفوظ الهي به همين قرار بوده است. نيشابوري يكي از دانشمندان علوم قرآني و مفسران معتقد است: جمع و ترتيب قرآن در زمان پيامبر اكرم(ص) بوده است. حتّي در برخي از مصادر علوم قرآن با لحن رساتر و قاطع تري، توقيفي بودن ترتيب سوره ها مورد تأييد قرار گرفته است چرا كه اوّلاً قرآن همزمان با حيات رسول خدا(ص) گردآوري شد. پيامبر(ص) و اصحاب بعضي از سوره ها را در نماز قرائت نموده و حتّي فضيلت قرائت بسياري از سوره ها و روش ختم قرآن و مدّت ختم را مشخّص فرمودند. ثانياً: در بسياري از مدارك شيعي و اهل سنّت، وجود چنين ترتيبي را به طور نسبي در زمان پيامبر اكرم(ص) تأييد مي كند، حتّي در احاديث اشاراتي ديده ميشود كه پيامبر(ص) چنين ترتيبي را تأييد ميكند، از باب نمونه روايتي است كه از ابيّ بن كعب [يكي از اصحاب پيامبر(ص)] نقل شده است. وي گفت: روزي رسول خدا(ص) مرا احضار كرد و فرمود: جبرئيل مرا مأمور ساخت كه به تو درود و تهنيت گفته و قرآن را بر تو بخوانم. اُبيّ عرض كرد: پدر و مادرم فداي تو باد، مرا به ثواب و فضيلت قرآن آگاه فرما. رسول خدا(ص) به بيان ثواب قرائت سوره ها مي پردازد و از سورة فاتحه آغاز فرموده و به ترتيب ثواب قرائت سوره ها را تا آخرين سوره [ناس] ذكر ميكند.

علاوه بر اين روايت، زيدين ثابت ميگويد: كنّا عند رسول الله نؤلّف القرآن من الرّقاع؛ نزد پيامبر خدا(ص) بوديم، در حالي كه قرآن را از قطعاتي از ورق هاي نوشته شده، تأليف و جمع آوري مي كرديم.[1] اين روايات اجمالاً وجود ترتيب سوره ها را در زمان پيامبر(ص) اثبات ميكند.

نظريه سومي نيز وجود دارد كه حدّ وسط دو رأي قبلي مي باشد، و آن اين است كه ترتيب موجود در بخش عمده اي از سوره ها توقيفي است، و ترتيب بخشي اندك از سوره ها طبق رأي و اجتهاد صحابه انجام گرفته است، به اين معنا كه ترتيب همة سوره ها مانند ترتيب آيات قرآن توقيفي نبوده، بلكه در ترتيب بعضي از سوره ها احتمالاً رأي و نظر صحابه دخيل بوده است.[2]

[1]ألاتقان، ج 1، ص 107، به نقل از محمد باقر حجّتي، تاريخ قرآن كريم، ص92؛ المنجد في الّلغه، ص 275، كلمة ألرّقعه، چاپ جديد.

[2]بهاءالدين خرمشاهي، دانشنامة قرآن، ص 1233 - 1235؛ محمد باقر حجتيكرماني، تاريخ قرآن كريم، ص 83 ـ 92، با اقتباس و تلخيص.